Κάπου 2.000 χρόνια πριν, στην Κίνα, στην Επαρχία Σαντόνγκ, πέταξε, λέει η ιστορία, ο πρώτος χαρταετός.
Πως έφτασαν οι Κινέζοι στην ανακάλυψη αυτή παραμένει άγνωστο, με διάφορες θεωρίες να πλανώνται στον αέρα. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζω δύο. Αυτή που θέλει τον χαρταετό να προέρχεται από την παρατήρηση των μπαμπού, των φύλλων των δέντρων, αλλά κυρίως των πανιών των πλοίων, αλλά και αυτή που λέει πως ένας αγρότης μια μέρα που φυσούσε δυνατά, έδεσε το καπέλο του με ένα σχοινί για να μην του το πάρει ο αέρας. Ο αέρας βέβαια το πήρε, και ο αγρότης το είδε να πετάει ελεγχόμενα αφού το είχε δεμένο.
Οι πρώτοι χαρταετοί που πέταξαν στην Κίνα είχαν το σχήμα δράκου και ήταν κατασκευασμένοι από τα υλικά που υπήρχαν άφθονα στην Κίνα. Μπαμπού, μετάξι και χαρτί. Μη νομίζετε όμως πως ο χαρταετός εξελίχθηκε επειδή οι φτωχοί αγρότες της Κινεζικής επαρχίας ήθελαν να διασκεδάζουν. Όχι. Οι πονηροί στρατιωτικοί τον εξέλιξαν και τον χρησιμοποιήσαν για τους δικούς τους σκοπούς, όπως η μέτρηση της απόστασης, η αποστολή μηνυμάτων, αλλά ακόμη και η αποστολή στρατιωτών, αφού είχαν καταφέρει να φτιάχνουν χαρταετούς που σήκωναν ανθρώπινο βάρος.
Λαμπρό μέλλον ανοίχθηκε για τον χαρταετό με την ανάπτυξη του εμπορίου. Οι έμποροι τον μετέφεραν στις πατρίδες τους και η κάθε μια από αυτές, έδωσε το δικό της σχήμα και το δικό της νόημα στο πέταγμά του. Όλες σχεδόν οι χώρες έχουν μια γιορτή στην οποία με διαφορετικούς συμβολισμούς κάθε φορά, υπάρχει το πέταγμα του χαρταετού.
Στην Ευρώπη τον έφερε για πρώτη φορά ο Μάρκο Πόλο το 1295, αλλά η ευρεία χρήση του ξεκινά αρκετά αργότερα (16ο - 17ο αιώνα) όταν το εμπόριο αναπτύσσεται και τα ταξίδια προς τις χώρες της ανατολής πυκνώνουν. Μάλιστα στην Ευρώπη, εκτός από το παιχνίδι των πιτσιρικάδων, αποκτά και μια άλλη σημαντικότατη χρήση, την επιστημονική, με γνωστότερο όλων το πείραμα του Βενιαμίν Φραγκλίνου με το κλειδί στο σκοινί, όπου απέδειξε την ύπαρξη ηλεκτρισμού στον κεραυνό. Άλλοι πολύ γνωστοί που τον χρησιμοποίησαν ερευνητικά ήταν οι αδελφού Ράϊτ αλλά και η NASA.
Πότε ακριβώς έφτασε στην Ελλάδα ο σύγχρονος χαρταετός δεν γνωρίζουμε. Γνωρίζουμε όμως πως έφτασε πρώτα στα νησιά μας από την επαφή τους με τα μικρασιατικά παράλια.
Πριν φτάσω στο σύγχρονο χαρταετό, να σα πω, πως θα ήταν απίθανο να έχουν κάνει κάτι οι Κινέζοι πριν από μας. Και όντως δεν έχουν κάνει.
Η πρώτη αυτόνομη ιπτάμενη μηχανή της ανθρωπότητας, η γνωστή ως "ιπτάμενη περιστερά" ή "πετομηχανή" κατασκευάστηκε το 405 π.Χ. από μια σπουδαία πολύπλευρη προσωπικότητα που συνδέθηκε στενά με τον Πλάτωνα, ο οποίος υπήρξε μαθητής του και έβλεπε στο πρόσωπο του δασκάλου του τον ιδανικό πολίτη, πιθανόν το πρότυπο του φιλοσόφου - βασιλιά. Ήταν ο αναφερόμενος ως ο τελευταίος των Πυθαγορείων, πυθαγόρειος φιλόσοφος, πολιτικός, στρατηγός, αστρονόμος, μαθηματικός, μηχανικός και μουσικός, ο Αρχύτας, από τον Τάραντα (428 - περ. 365 π.Χ.) .
Εκτός από άλλες εφευρέσεις του, κατασκεύασε μια μικρή συσκευή σε σχήμα περιστεριού περίπου ενός μέτρου, που λειτουργούσε με σύστημα αεροπροώθησης.
Όπως μας την περιγράφει ο Ρωμαίος ιστορικός Αύλος Γέλλιος (Aulus Gellius),στο έργο του "Αττικαί Νύκτες", ήταν φτιαγμένη από ελαφρύ ξύλο και είχε στο εσωτερικό της μία κύστη ζώου (μάλλον γουρουνιού), σαν μπαλόνι, που κατέληγε στο στόμιο ενός μικρού αλλά ανθεκτικού λέβητα ή αεραντλίας. Όταν θερμαινόταν το νερό του λέβητα, ο ατμός φούσκωνε την κύστη και η μηχανή εκσφενδονιζόταν και πετούσε μέχρι να ξεφουσκώσει το μπαλόνι, μέχρι και 200 μέτρα (το αεροπλάνο των αδελφών Ράιτ πέταξε 37 μέτρα στην πρώτη του πτήση, αιώνες αργότερα, το 1903).
Ο Γερμανός πολυμαθής Ιησουίτης ιερέας Αθανάσιος Κίρχερ (Athanasius Kircher, 1602-1680), απεικόνισε την "ιπταμένη περιστερά" του Αρχύτα σε μια σελίδα (fol. 315), στο βιβλίο του "Magnes sive de arte magnetica opus tripartitum", που δημοσιεύθηκε το 1643. Γράφει στα Λατινικά: "COLUMBA ARCHITAE magnetika arte exhibita" (Η περιστερά του Αρχύτα. Έγγραφα της μαγνητικής τέχνης). Την εικόνα μπορείτε να τη δείτε εδώ στη σελίδα 4.
Βενετία Γεωργίου - φιλόλογος - Μάρτιος 2019
Σήμερα στη χώρα μας, το έθιμο όλο και περιορίζεται. Λίγο που οι πιτσιρικάδες έχουν tablets και smart phones, λίγο που οι μπαμπάδες εξουθενωμένοι από τη σκληρή καθημερινότητα δεν έχουν κέφι ν’ ασχοληθούν, λίγο που η ανάπτυξη των πόλεων εξαφάνισε σχεδόν τις αλάνες, όλο και λιγότεροι πιτσιρικάδες ασχολούνται με το «σπορ».
Σήμερα στη χώρα μας, το έθιμο όλο και περιορίζεται. Λίγο που οι πιτσιρικάδες έχουν tablets και smart phones, λίγο που οι μπαμπάδες εξουθενωμένοι από τη σκληρή καθημερινότητα δεν έχουν κέφι ν’ ασχοληθούν, λίγο που η ανάπτυξη των πόλεων εξαφάνισε σχεδόν τις αλάνες, όλο και λιγότεροι πιτσιρικάδες ασχολούνται με το «σπορ».
Δυστυχώς χάνεται. Πραγματικά δεν ξέρω αν οι σημερινοί πιτσιρικάδες γνωρίζουν τις λέξεις ζύγια, καλούμπα, εντάξει, το ουρά θα το ξέρουν… ή αν έχουν ακούσει ποτέ τις εκφράσεις «κάνε κεφάλι», «κρεμάλα», ακόμα και το πασίγνωστο «αμόλα καλούμπα».
Θυμάμαι προ αμνημονεύτων ετών, στα δικά μου παιδικά χρόνια, πως το πέταγμα του χαρταετού ξεκινούσε πολλές μέρες πριν την Καθαρά Δευτέρα και τελείωνε αρκετές μέρες μετά. Χαρταετοί που φτιάχναμε μόνοι μας, κυρίως με καλάμια και νάιλον ή εφημερίδες, γιατί πάντα μα πάντα περιμέναμε πως θα φυσάει πολύ. Αυτές οι βαριές κατασκευές όμως δεν σηκώνονται με λίγο αέρα. Έτσι, δεν ήταν λίγες οι φορές που δεν καταφέρναμε κάτι… Μπαμπάς να βοηθήσει, από σπάνιο έως απίθανο.
Ο στόχος ξεκάθαρος. Να πάει όσο πιο ψηλά γίνεται. Η αγορά της καλούμπας γίνονταν σταδιακά (λόγω έλλειψης χρημάτων) και προστίθετο κάθε φορά το νέο κομμάτι στην αρχική. Αρκετές φορές μαζεύαμε και προσθέταμε καλούμπα από χαρταετούς που βρίσκαμε πεσμένους και χαμένους. Βέβαια κάποιοι άλλοι, έβρισκαν τους δικούς μας. Γιατί το σκοινί που είχαμε από πέρυσι είχε σαπίσει, γιατί φύσαγε πολύ, γιατί τα ζύγια δεν ήταν σωστά, γιατί είχε μικρή ή μεγάλη ουρά, γιατί… γιατί…
Αναρίθμητες ήταν οι φορές που έτρεξα πίσω από χαρταετό, ο οποίος απελευθερωμένος από τα δεσμά του ακολουθούσε τη δική του πορεία, χωρίς δεσμεύσεις και καθοδήγηση. Και αυτή η πορεία δεν γνώριζε ανθρώπινα εμπόδια, μάντρες, συρματοπλέγματα, δρόμους, που ο πιτσιρικάς πρέπει να προσπεράσει για να μη χάσει τον αετό του. Εάν τα κατάφερνε είχε μια ελπίδα. Γιατί υπήρχαν και κάποια που δεν μπορούσε ο πιτσιρικάς να ξεπεράσει, όπως τα καλώδια της ΔΕΗ ή τα ψηλά δέντρα. Τότε δεν υπήρχε άλλη επιλογή από την εγκατάλειψη. Το κουφάρι του αετού θα έμενε εκεί, μέχρι τα στοιχεία της φύσης να το εξαφανίσουν. Ενίοτε, αρκετούς μήνες μετά.
Υπήρχε κι άλλος ένας στόχος. Να ρίξουμε τον αετό του αντιπάλου. Ο συνηθέστερος τρόπος καταστροφής του αντιπάλου ήταν η κρεμάλα, όπου οδηγείται ο δικός μας αετός κάτω από το σκοινί του αντιπάλου και στη συνέχεια τον σηκώνουμε ψηλά. Βέβαια να σας πω πως τις περισσότερες φορές το αποτέλεσμα ήταν να πέσουν και οι δύο αετοί στροβιλιζόμενοι (όσο με απογοήτευε αυτή η εικόνα τότε, τόσο μου λείπει σήμερα)…
Ένας άλλος τρόπος ήταν η τοποθέτηση ξυραφιών στο οριζόντιο ξύλο του αετού μας και η προσπάθεια με αυτό να κόψουμε το σκοινί του αντιπάλου. Δεν το έχω δει ποτέ να πετυχαίνει…
Δεν θα συνεχίζω άλλο, γιατί έχω να πετάξω… drone… αν ΔΕΝ φυσάει πολύ. Νέοι καιροί νέα ήθη.
Εκφράζοντας την αμέριστη συμπαράστασή μου στον πιτσιρικά που έχασε τον αετό του στο δέντρο, σας εύχομαι καλή Σαρακοστή.
!