Οι τεράστιες βελανιδιές της Ραφήνας και του Γέρακα

Δύο τεράστια δέντρα στην Ανατολική Αττική! Δύο βελανιδιές (δρυς δηλαδή) του είδους Quercus ithaburensis και του υποείδους macrolepis. Επί το Ελληνικότερον, Ήμερη Βελανιδιά. Ένα από τα 531 είδη του γένους των Φυγοειδών, που φτάνει τα 30 μέτρα σε ύψος. Είναι το κατ' εξοχήν δέντρο των δασών. 

Η Βελανιδιά του Γέρακα

Βρίσκεται σε εκτός σχεδίου περιοχή (ΕΔΩ).

Σύμφωνα με τον θρύλο, στον ίσκιο της ξαπόστενε ο Άγιος Τιμόθεος. Πράγματι, ο Άγιος Τιμόθεος βρισκόταν στην περιοχή κατά τα έτη 1576 - 1578, όταν ασκήτευσε λίγο πιο πάνω, στη σπηλιά που βρίσκεται στον σημερινό Ναό του Αγίου Τιμοθέου του Χωστού. Συνεπώς και αν ο θρύλος έχει μια δόση αλήθειας, η βελανιδιά του Γέρακα πρέπει να έχει ηλικία 450 - 500 ετών. Σήμερα (2024) το δέντρο έχει ύψος κοντά στα 20 μέτρα.

Η Βελανιδιά της Ραφήνας

Βρίσκεται πάνω στον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στο Λιμάνι (ΕΔΩ).

Στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε κάποιο θρύλο να την ακολουθεί. Έχουμε όμως μετρήσεις που έγιναν στο δέντρο και που το συγκρίνουν με βελανιδιά στα Γρεβενά που έχει εξεταστεί επιστημονικά. Σε όλες τις μετρήσεις η βελανιδιά της Ραφήνας υπερτερεί, όσον αφορά την παλαιότητα, σε σχέση με το δέντρο των Γρεβενών που έχει δενδροχρονολογηθεί ως 1.300 ετών (οι μετρήσεις και η σύγκριση εδώ). 

Φανταστείτε τι έχει "δει" αυτό το δέντρο... 

Δυστυχώς, καθημερινά, από δίπλα της περνάει πολύ βαριά κίνηση. Η κίνηση του λιμανιού της Ραφήνας. 

Το δέντρο έχει ανακηρυχτεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως μνημείο και εκκρεμούν ενέργειες που έχει κάνει το 2020 ο Δήμος Ραφήνας - Πικερμίου, για την ανακήρυξή του και ως μνημείο της φύσης. 

Η Bελανιδιά ήταν πάντα σύμβολο δύναμης και αντοχής. Ήταν το ιερό δέντρο των αρχαίων Ελλήνων. Το ιερό δέντρο της Γαίας και αργότερα του Δία. Η βελανιδιά ήταν δέντρο αφιερωμένο στον θεό του κεραυνού γιατί από παλιά ήταν γνωστή η αντοχή του στον κεραυνό.

Η βελανιδιά ήταν το ιερό προφητικό δένδρο του Μαντείου της Δωδώνης, του αρχαιότερου μαντείου στον κόσμο. Οι χρησμοί δίνονταν με την ερμηνεία του θροΐσματος των φύλλων της βελανιδιάς, του κελαρύσματος του νερού της ιεράς πηγής, των κρωγμών των ιερών περιστεριών που φώλιαζαν στην βελανιδιά. Αυτή η μαντική δρυς θεωρούνταν πως αποτελούσε την κατοικία του Δία στη Δωδώνη.
Μέσα σε κάθε βελανιδιά κρύβεται μια Αμαδρυάδα νύμφη. Γεννιέται μαζί με τη βελανιδιά και μεγαλώνει μαζί της. Όταν το δέντρο κόβεται, η νύμφη του πεθαίνει, και ως πνεύμα πηγαίνει όμως σε άλλο δέντρο και τιμωρεί τον ένοχο.

Η βελανιδιά υπήρξε επίσης το ιερό δένδρο των ελληνικών βασιλικών οίκων της Μακεδονίας, ιστορικά και αρχαιολογικά αποδεδειγμένο αυτό με το πλήθος ευρημάτων τα οποία βρέθηκαν στους βασιλικούς μακεδονικούς τάφους. Τα φύλλα της δρυός αποτέλεσαν τις διακοσμήσεις πληθώρας χρυσών στεφάνων και ιδίως του χρυσού στεφανιού του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β΄.

Χαρακτηριστικός είναι ο θαυμασμός που εκφράζεται για το κάλλος της Βαλανιδιάς μέσα από το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη με τίτλο «Υπό την βασιλικήν δρύν». 

«Όταν παιδίον διηρχόμην εκεί πλησίον, επί οναρίου οχούμενος, δια να υπάγω να απολαύσω τας αγροτικάς μας πανηγύρεις, των ημερών του Πάσχα, του Αγίου Γεωργίου και της Πρωτομαγιάς, ερρέμβαζον γλυκά μη χορταίνων να θαυμάζω περικαλλές δένδρον, μεμονωμένον, πελώριον, μίαν βασιλικήν δρυν. Οποίον μεγαλείον είχεν! Οι κλάδοι της χλωρόφαιοι, κατάμεστοι, κραταιοί· οι κλώνές της, γαμψοί ως η κατατομή του αετού, ούλοι ως η χαίτη του λέοντος, προείχον αναδεδημένοι, εις βασιλικά στέμματα. Και ήτον εκείνη άνασσα του δρυμού, δέσποινα άγριας καλλονής, βασίλισσα της δρόσου…»

Ο καρπός της το βελανίδι ή βαλανίδι (από το βάλανος), χρήσιμο για ζωοτροφές και στη βυρσοδεψία. Από τα κύπελλα των καρπών βγαίνει εκχύλισμα με το οποίο παράγεται βαφή. Το ξύλο όλων των ειδών είναι βαρύ, σκληρό και δεν σαπίζει εύκολα. Χρησιμοποιείται στις οικοδομές, στα ναυπηγεία, στην επιπλοποιία, στην κατασκευή σανίδων, δοκαριών και παρασκευάζονται από αυτό κάρβουνα πολύ καλής ποιότητας. Εξαιτίας του αρωματικού της ξύλου, είναι ιδανική για την κατασκευή βαρελιών στην ποτοποιΐα. Από ένα είδος βελανιδιάς, το φελλόδεντρο (Querqus suber), εξάγεται από το εξωτερικό μέρος του κορμού του φυτού, ο φελλός.